Η άρση του «Casus belli» προϋπόθεση για το άνοιγμα του κεφαλαίου εξωτερικών σχέσεων στις ενταξιακές διαπραγματεύσεις της Τουρκίας με την ΕΕ

(Τρεις επιστολές του Ραφαήλ Παπαδόπουλου, ομότιμου καθηγητή Θερμοδυναμικής, προς τις εφημερίδες «Βήμα», «Καθημερινή» και «Ελευθεροτυπία»)

Επιστολή που δημοσιεύτηκε στο «Βήμα» στις 20.8.09

Για πολλά χρόνια η ελληνική αντίδραση στις κλιμακούμενες τουρκικές προκλήσεις και διεκδικήσεις εκυριαρχείτο από ενορχηστρωμένες προσδοκίες περί «εξευρωπαϊσμού της Τουρκίας» λόγω της «επικείμενης» εντάξεώς της στην Ευρωπαϊκή Ενωση.

Τα σημερινά δεδομένα δικαιολογούν την εκτίμηση πως η ελληνικής προελεύσεως παραίνεση «πλήρης προσαρμογή σημαίνει πλήρης ένταξη» αφορά τη συμπεριφορά ημών των ιδίων. Υπογραμμίζει τη διολίσθηση προς πλήρη προσαρμογή της δικής μας πλευράς στα δεδομένα των τουρκικών προκλήσεων· και αυτό με τη σειρά του σημαίνει –ή μάλλον επισημαίνει– τη δική μας συνεισφορά στην πλήρη ένταξη των προκλήσεων στους σχεδιασμούς των γειτόνων μας για «ομότιμο συνεταιρισμό» στο Αιγαίο, κατ’ επέκταση και απομίμηση αυτού που επιδιώκεται στην Κύπρο.

Κορυφαίο παράδειγμα τέτοιας προσαρμογής αποτελεί το casus belli που χρονολογείται από το 1993.

Η Τουρκία εδήλωσε τότε –με τον πιο επίσημο τρόπο– πως κάθε απόπειρα της Ελλάδας να εφαρμόσει το Διεθνές Δίκαιο της Θαλάσσης –το οποίο η Τουρκία δεν αναγνωρίζει– οδηγεί σε πόλεμο.

Η ελληνική πλευρά είχε πολλαπλές ευκαιρίες να παραπέμψει το casus belli στους Διεθνείς Οργανισμούς και ιδιαίτερα στην ΕΕ από την οποία έπρεπε να ζητήσει να τοποθετηθεί επίσημα. Τούτο όμως δεν εγένετο.

Αντίθετα, το 1999, η ελληνική πλευρά, με τη συγκατάθεσή της στην ενταξιακή υποψηφιότητα της Τουρκίας, ενημέρωσε –εμμέσως μεν πλην σαφώς– για τη συμβατότητα της υποψηφιότητας αυτής με την ύπαρξη του casus belli εναντίον μιας χώρας-μέλους. Και ελέχθη τότε πως το αντιστάθμισμα, για την «κατανόηση» σε θέματα όπως το casus belli, ήταν η υπογραφή του Πρωτοκόλλου του Ελσίνκι.

Το Πρωτόκολλο προέβλεπε πως οι ελληνοτουρκικές διαφορές οι οποίες δεν θα διευθετούντο, με διαπραγματεύσεις ανάμεσα στις δύο χώρες, μέσα σε πέντε χρόνια, θα παραπέμπονταν –με κοινή προσφυγή– στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης.

Τούτο όμως δεν εγένετο. Τον Ιούνιο του 2004 η ΕΕ ενημερώθηκε για ρηξικέλευθη αλλαγή στην όλη προσέγγιση. Η ελληνική πλευρά –ομιλούσα και εξ ονόματος της Τουρκίας– εδήλωσε πίστη στην επίλυση όλων των διμερών διαφορών με διμερείς διαπραγματεύσεις και εζήτησε την κατάργηση του Πρωτοκόλλου, όπως και εγένετο.

Μπροστά σε αυτά τα δεδομένα η πρόθεση της ελληνικής πλευράς να ενημερώσει την ΕΕ για τις τουρκικές προκλήσεις είναι πολύ ενθαρρυντική ιδιαίτερα για τον βαθμό στον οποίο υποδηλώνει απομάκρυνση από χρόνιες ψευδαισθήσεις.

Η συγκυρία είναι ευνοϊκή γιατί εκτός από την επικείμενη αξιολόγηση της τουρκικής υποψηφιότητας υπάρχει και η πρόθεση της σουηδικής προεδρίας να εισηγηθεί, μέσα στο πλαίσιο των ενταξιακών διαπραγματεύσεων της Τουρκίας, το άνοιγμα νέων κεφαλαίων ανάμεσα στα οποία συμπεριλαμβάνεται και αυτό των Εξωτερικών Σχέσεων.

Σε αυτή τη βάση το casus belli –λόγω ουσίας αλλά και προϊστορίας– καθιερώνεται ίσως ως η ενδεδειγμένη αφετηρία στην ελληνική ενημερωτική προσπάθεια για τις προκλήσεις.

Παρ’ όλο που είναι παγκοίνως γνωστό πως «δεν χωρούν νταηλίκια στην ΕΕ», δεν θα ήταν μια ιδέα –αν μη τι άλλο διά του λόγου το ασφαλές– να τεθεί η άρση του casus belli ως όρος για την ελληνική συγκατάθεση στο άνοιγμα του κεφαλαίου των εξωτερικών σχέσεων;

Επιστολή που δημοσιεύτηκε στην «Καθημερινή» στις 20.8.09

Η σουηδική προεδρία της Ευρωπαϊκής Ενώσεως, στην προσπάθειά της να προωθήσει τις ενταξιακές διαπραγματεύσεις της Τουρκίας, εδήλωσε πως θα εισηγηθεί το άνοιγμα μιας σειράς κεφαλαίων στα οποία συμπεριλαμβάνεται και αυτό των εξωτερικών σχέσεων.

Είναι λογικό να υποθέσει κανείς πως η σχετική διαπραγμάτευση θα επικεντρωθεί στο εάν οι εξωτερικές σχέσεις της γειτονικής μας χώρας ανταποκρίνονται στο ευρωπαϊκό κεκτημένο και, αν όχι, στο τι μέλλει γενέσθαι.

Το πρόβλημα που ανακύπτει εδώ είναι η επίσημη απειλή πολέμου από την Τουρκία εναντίον της Ελλάδος, η οποία υφίσταται από το 1993 παρά το ότι η Ελλάδα –προφανώς για λόγους αβρότητας– δεν εζήτησε από την Ε.Ε. να συζητήσει και να τοποθετηθεί επίσημα στο θέμα αυτό.

Η εξήγηση που διαφαίνεται για τη στωική εξοικείωση με το casus belli είναι πως αποτελεί έμπρακτη απόδειξη της πίστεως της ελληνικής πλευράς στην επιτυχία των διμερών συνομιλιών και μ’ αυτή την έννοια πρέπει να διατηρηθεί σαν παράδειγμα του βαθμού εξευρωπαϊσμού στον οποίο πρέπει να προσβλέπει η γειτονική μας χώρα.

Υπάρχει όμως και η αντίθετη άποψη, πως η ανακίνηση του casus belli μας επιβάλλεται εκ των πραγμάτων και έχει ιδιαίτερη σημασία στη συγκεκριμένη χρονική συγκυρία.

Σχετίζεται άμεσα με την επικείμενη αξιολόγηση της τουρκικής υποψηφιότητας για ένταξη στην Ε.Ε. και την πρόθεση της Ελλάδας να ενημερώσει τους Ευρωπαίους εταίρους της για τις τουρκικές προκλήσεις τόσο στο Αιγαίο όσο και στην Κύπρο.

Και αποτελεί βέβαια παράδειγμα κορυφίας προκλήσεως το ότι μια υποψήφια για ένταξη χώρα, μη αναγνωρίζουσα το Διεθνές Δίκαιο της Θαλάσης, απειλεί με τον πιο επίσημο τρόπο, με πόλεμο μια χώρα-μέλος της Ε.Ε. στην περίπτωση που η τελευταία εξασκήσει τα νόμιμα δικαιώματά της.

Δεν υπάρχει αμφιβολία βέβαια πως «δεν περνάνε νταηλίκια στην Ε.Ε.».

Δεν θα ήταν όμως μια ιδέα –αν μη τι άλλο διά του λόγου το ασφαλές– να τεθεί η άρση του casus belli σαν προϋπόθεση για την ελληνική συγκατάθεση στο άνοιγμα του κεφαλαίου των εξωτερικών σχέσεων;

Επιστολή που στάλθηκε στην «Ελευθεροτυπία» στις 15.8.09

Η προϊστορία σε σχέση με την πρόθεση του Υπουργείου Εξωτερικών να κατατοπίσει τους εταίρους της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Ενωση για τις τουρκικές προκλήσεις παραπέμπει, κατ’ αρχήν, στη διαπίστωση πως η κατατόπιση αυτή έρχεται με πολυετή καθυστέρηση. Αυτό όμως υπογραμμίζει την αναγκαιότητά της αλλά και τη σημασία της, ιδιαίτερα για το βαθμό στον οποίο υποδηλώνει απαγκίστρωση από χρόνιες ψευδαισθήσεις περι επικειμένου –κατά την ελληνική αντίληψη– εξευρωπαϊσμού της Τουρκίας, και άλλων τινων.

Σ’ αυτή τη βάση ελπίζεται πως η υποχώρηση των ψευδαισθήσεων θα επιτρέψει την ανάπτυξη της υποψίας ότι οι προκλήσεις αποτελούν την αιχμή του δόρατος σε ένα γενικότερο –και ενηλικιωμένο– στρατηγικό σχέδιο που αποβλέπει, σε πρώτη φάση, σε “ισότιμο συνεταιρισμό “ στο Αιγαίο κατ’ επέκταση, και όχι απλά απομίμηση, αυτού που επιδιώκεται στην Κύπρο.

Κορυφαίο παράδειγμα του ρόλου των προκλήσεων, στους τουρκικούς σχεδιασμούς, αποτελεί το «casus belli» που χρονολογείται από το 1993. Τότε, η γειτονική μας χώρα διεκήρυξε, με τον πιο επίσημο τρόπο, πως η εφαρμογή του Διεθνούς Δικαίου της Θαλάσσης –το οποίο η ίδια δεν αναγνωρίζει– αποτελεί αιτία πολέμου.

Η ελληνική πλευρά – κατά τεκμήριο– δεν εθεώρησε, τότε, πως το θέμα αυτό έπρεπε να απασχολήσει τους Διεθνείς Οργανισμούς, ούτε θεώρησε πως ήταν ανάγκη να ενημερωθεί –και τοποθετηθεί επίσημα– η Ε.Ε. Και η ενημέρωση –σε συνδυασμό με αίτημα για την άρση του «casus belli»– δεν έγινε ούτε το 1995, όταν η Ελλάδα συμφώνησε στην τελωνιακή ένωση της Τουρκίας με την Ε.Ε., και δεν έγινε επίσης ούτε το 1999, όταν η Ελλάδα συμφώνησε στην ανακήρυξη της Τουρκίας σαν υποψηφίας για ένταξη χώρας.

Αυτό σημαίνει πως η ενημέρωση που έλαβε –εμμέσως μεν αλλά σαφώς– η Ε.Ε. το 1999 είναι πως η χώρα μας δεν βλέπει ασυμβατότητα ανάμεσα στην υποψηφιότητα για ένταξη και στο casus belli εναντίον μιας χώρας που είναι ήδη μέλος.

Κατά συνέπεια η προϊστορία του casus belli υπογραμμίζει τις δυσκολίες του ενημερωτικού εγχειρήματος και βέβαια την ανάγκη για προσεκτική προετοιμασία. Απ’ την άλλη μεριά η χρονική συγκυρία καθιερώνει ίσως το casus belli σαν την πιο ενδεδειγμένη αφετηρία στο εγχείρημα αυτό όχι μόνο για το είδος της προκλήσεως που υποδηλώνει αλλά και για τις συνέπειές του.

Εκτός από την επικείμενη αξιολόγηση της τουρκικής υποψηφιότητας απ’ την Ε Ε. υπάρχει και η πρόθεση της σουηδικής προεδρίας να εισηγηθεί, στα πλαίσια των ενταξιακών διαπραγματεύσεων της Τουρκίας, το άνοιγμα νέων κεφαλαίων ανάμεσα στα οποία συγκαταλέγεται και αυτό των Εξωτερικών Σχέσεων.

Και παρ’ όλο που είναι υπεράνω πάσης αμφιβολίας «πως δεν χωρούν νταηλίκια στην ΕΕ» δεν θα ήταν μια ιδέα –αν μη τι άλλο δια του λόγου το ασφαλές – να τεθεί η άρση του casus belli σαν όρος για την ελληνική συγκατάθεση στο άνοιγμα του κεφαλαίου των Εξωτερικών Σχέσεων;